Bugün 27 Aralık 2022 Salı. Erbaa’da ılık diyebileceğimiz bir gün, tipi neredeyse yok. Kabanlarımızın altlarında kazaklarımızı, onların altlarında içliklerimizi, ayaklarımıza botlarımızı giymişiz. Yine de evden işe gidinceye kadar üşümekten söz ediyor, dertleniyoruz. Sıcaklık 5-10 derece aralığında.Kıymetli okuyucu, bugün sizinle maziye doğru asırlık bir yolculuk yapalım. Yüz sekiz yıl öncesine, 1914’ün 25-26 Aralık günlerine, Kafkas Cephesine, Allahuekber Dağlarına gidelim. Aşılması gereken 8 km’lik bir yol vardı önlerinde. Rakım 3200 metreydi. Tipi, vücuda iğneler saplanırcasına sertti. Sıcaklık eksi 25 dereceydi. Asker yorgundu, üstlerinde kışlık kıyafetleri yoktu, sadece kendilerini değil dağ toplarını da beraberlerinde nakletmeleri gerekliydi. Ruslar bu sevkiyatı görmemeliydi. O sebeple gece yürüyüşünde yerleri belli olmasın diye ateş yakılması yasaklanmıştı. Nihayetinde aşılması gereken güzergah 8 km’lik bir mesafeydi. Bugün arabanızla gitseniz beş dakika, yürüyerek gitseniz bir buçuk saat sürer. O günün şartlarında askerin ve mühimmatın nakli için planlama sekiz saat üzerinden yapılmıştı. Ancak bir şeyler ters gitmiş; eli, ayağı, kaşı, gözü, kanı, ilikleri donduran bitmeyen yolculuk yirmi bir saat sürmüştü. Askerin yüzde sekseni bir ağaç kütüğüne dönüşerek şehit olmuş ve resmi kayıtlara "KAYIP" olarak kaydedilmişti.Sarıkamış'taki şehit sayısı için doksan bin diyenler de bu rakamın abartılı olduğunu söyleyenler de var. Meselenin bu yönü arşivler tarandıkça daha da netleşecektir. Millet olarak hepimizi sarsan destansı Sarıkamış Harekatı içinde Erbaa özelinde dikkatleri çekmek istediğim askeri birlik 91. Alaydır. Üçüncü Orduya bağlı, Onuncu Kolordunun ve ona tabi Otuz Birinci Tümenin ve göz bebeklerinden biridir. 1910 yılında adı 31. Seyyar Jandarma Alayıdır. Musul, Kerkük, Hakkari, Siirt yörelerinde Barzan Aşireti'nin isyanını bastırmakla görevlendirilmiştir. 1911'de isim değişikliğine uğramış ve adı 91. Piyade Alayı olmuştur. Bu sefer merkezi Erzincan'dır. 1912'de Balkan Savaşları ile Çatalca, Büyükçekmece hattına kadar ilerleyen Bulgar savunma mevzilerini söküp atma görevi 91. ve 93. Alaylara verilmiştir. Bu iki alay Nişantepe, Dikilitaştepe ve Kartaltepe'den oluşan Üçtepeler mevzilerinden düşmanı söküp atmıştır. 91. Alay devamında Edirne'nin işgalden kurtarılmasında görevlidir. 1914 Martına gelindiğinde ise 91. Alayın görev yeri Tokat ve Niksar'dır. Ve alayın askerleri Niksar'a yerleşir. Aynı yıl patlak veren 1. Dünya Savaşı'na Osmanlı Devleti de müdahil olunca 2 Ağustos 1914'te "Seferberlik" ilan edilir. Ağustos 1914 tarihli kayıtlara göre 91 Alayın mevcudu 3335 kişidir. Elli bin kişiyi aşan 10. Kolordunun en gözde birliğidir. Seferberlik ilan edildiğinde Tokat ve ilçeleri ile köylerinden silah altına alınan askerlerin büyük bir kısmı 91. Alaya mensuptur. Büyük dedelerimizin akıbeti ile ilgili "Seferberlik'te gitmiş ama bir daha dönmemiş." sözlerinin muhatapları ekseriyetle işte bu 91. Alayın kahraman şehitleridir.Seferberlikle birlikte 91. Alayın yeni görevi de belirlenmiştir. Alay, Kafkas Cephesi’ne sevk edilecektir. 93 Harbi ile otuz beş yıl önce elden çıkan Sarıkamış, Rus demiryolu hattının son durağıdır. Ruslar her türlü askerî nakliyatı, mühimmatı ve yükü bu hat vasıtasıyla kolayca gerçekleştirmektedir. Bu nedenle Sarıkamış ile çevresindeki yerleşimlerin işgalden kurtarılması gereklidir. Böylece Rusların doğudan Anadolu'ya ilerleyişinin önü kesilecektir. Belki kadim Türk coğrafyası ile bir bağlantı kordonu oluşacaktır. Niksar halkı yedi ayı aşkın bir süre askere kucağını açar, onları bağrına basar, ekmeğini paylaşır. Onlar artık "Niksar'ın Fidanları'dır." Erbaa ve köyleri ile diğer bölgelerden de askere erzak gider. 91. Alay, Kafkas Cephesi’ne ulaşmak üzere 11-12 Eylül tarihlerinde Niksar'dan Ünye'ye yola çıkar. Ünye’den vapurlarla Trabzon’a oradan da cephe hattına geçeceklerdir. Alay’ımız, 28 Eylülde Ünye'dedir. Emir gereği ilk etapta Alayın 1. Taburu ile makineli tüfek bölüğü deniz yoluyla Trabzon'a oradan da Erzurum-Erzincan şosesine kaydırılacaktır. Bu sebeple 1. Tabur Ünye'de kalır. 2. ve 3. Taburlar tekrar Niksar'a döner. 1. Taburu taşıyacak üç gemi Rus filosu tarafından Karadeniz'de batırılır. Gemilerde çok sayıda asker, erzak, Kafkas Cephesine sevk edilecek askerlerin kışlık kıyafetleri, atış gücü yüksek bazı silahlar vardır. Rus saldırısından kurtulan iki gemi ile ancak 92. ve 93. Alay'ın bazı taburları taşınabilecektir. 91. Alayın 1. Taburu ve makineli tüfek bölüğü, çaresiz Niksar'a geri döner. Alay'ımız tüm kadrosuyla tekrar Niksar'dadır. Tarihler 14 Kasım'ı gösterdiğinde 3335 kişilik 91. Alay karayolu ile Kelkit Vadisi'ni takiple Niksar silüetini geride bırakıp Sivas'ta 90. Alayla buluşur, iki hafta kadar sonra Erzincan'a ulaşır. Devamında molalarla ilerleyerek Erzurum'a bağlı Ilıca'ya, oradan Ağaser ve Liskâv yaylalarına varır.18 Aralık'ta Tortum ve köylerinde konaklayan birlik için artık savaş düzeni alma vakti gelmiştir. Taarruz için kararlaştıran vakit 21 Aralığı 22 Aralığa bağlayan gecenin dördüdür. Sisli ve karlı bir havada bazı aksamlara rağmen işgal altındaki Narman'ı Ruslardan kurtarmada görev almıştır. Askerde yorgunluk vardır ama hepsi de Sarıkamış'a ulaşmakta kararlıdır. 91. Alay 23 Aralık gecesini Oltu'da geçirecektir. Tümen komutanı Miralay Hafız Hakkı'dan orduya hitaben çekilen şifreli bir telgrafla kötü hava şartlarından kaynaklı bir plan değişikliğine gidilecektir. 25 Aralık gün ve gecesi Sarıkamış Harekatında önemli bir dönüm noktası olacaktır. Farklı kollardan harekata geçen birliklerde yiyecek sıkıntısı , yorgunluk, üşüme, tipi, koordinasyon eksikliği sebebiyle ciddi zaiyat başlayacaktır. Biz 91. Alayın serüvenine dönelim. 25 Aralık gecesi Alay'ımız Penek-Kosor Boğazı'ndadır. Önünde 8 km'lik bir yol vardır. Rakım 3200 metredir. Sıcaklık eksi 25 derecedir. Bir yanda neredeyse nefes almayı imkansız kılan yoğun kar ve tipi altında kendi yürüyecek, öte yandan 30 ve 31. Tümene bağlı dağ toplarını itekleyerek yola devam edecektir. 8 km'lik yol 21 saat sürecektir. Bu yürüyüş hiçbir hesaba uymayacaktır. 26 Aralık gecesini 27 Aralığa bağlayan gecenin sabahında 3335 kişilik 91. Alay'dan çok az asker Başköy'e ulaşabilecektir. Velhasıl 14 Kasım sabahı 3335 mevcuduyla doğuya, Narman'a Mecidi Nişanı takılı şanlı sancağıyla göğsünü gere gere ve başı dik giren 91. Alay, Ziyarettepe ve Sivritepe yamaçlarından Rus'un üzerine bir sel gibi akıp gitmiş ve düşmanı çakıl taşları gibi önüne katmışken 5 Ocak 1915 günü 134 kişilik mevcuduyla 3201 şehit, esir ve kayıp vererek Erzurum'a doğru çekilecektir. MSB tarafından 2018 yılında paylaşılan listede çoğu 91. Alaya mensup 1520 şehit ve kayıp askerin bilgilerine yer verilmiştir. Liste analiz edildiğinde 1520 mevcuttan 1047 askerin Tokatlı, bunlardan 284'ünün ise Erbaalı (Bugünkü Taşova ile köyleri o yıllarda Erbaa’ya tabidir) olduğu görülmektedir. Listedeki 284 askerden 40'ı şehit, 244'ü ise kayıp olarak kaydedilmiştir. İşte kayıp olarak kayıt düşülen 244 askerimiz, tıpkı diğer alaylardaki aynı akıbeti yaşayan askerlerimiz gibi donmuş; bedenleri kardan bir kefenle örtülmüştür. Bazılarının vücutları bir ağaç kütüğü gibi vadilere yuvarlanmış, bazılarının bedenleri yabani hayvanlar için yem olmuş, bazılarının bedenleri ise bahar aylarının sonlarına kadar üzerlerindeki karların erimesini ve çözülmesini beklemiş ama hepsinin de ruhu melekler eşliğinde Hz. Peygambere komşuluk etmek üzere kanatlanıp cennet-i alaya uçmuştur. Sarıkamış'tan gazi olarak dönen, oradan Çanakkale Savaşı'na, sonrasında Milli Mücadeleye katılıp yine gazi olarak köyüne dönmeyi başarmış Akça köyünden İstiklal Madalyası bulunan İbrahim oğlu Haydar Berber’in o günleri anlatırken oğullarına ve torunlarına "Çanakkale ne ki evlat biz Sarıkamış'tan sonra Çanakkale'ye düğüne bayrama gider gibi gittik."dediğini bizzat torunundan işitmiştim. Bu anektod her ikisi de çok çetin olan iki cephe içerisinde Sarıkamış'ın zihinleri zorlayan güçlüklerini ifadeye kafi gelir mi bilmem. Rus Kurmay Başkanı Pietroroviç'e ait olduğu söylenen sıcak savaş ortamının bir sahnesinin anlatıldığı aşağıdaki hatırat, durumun ahvalini idrak etmek isteyenler için çok çarpıcıdır. Pietroroviç diyor ki:
' Onları teslim alamadım. Çünkü...’
“İlk sırada diz çökmüş beş kahraman. Omuz çukurlarına yasladıkları mavzerleri ile nişan almışlar. Tetiğe asılmak üzereler. Ama asılamamışlar. Kaput yakaları, Allah’ın rahmetini o civan delikanlıların yüreklerine akıtabilmek istercesine semaya dikilmiş, kaskatı... Hele bıyıkları, hele hele bıyıkları ve sakalları! Her biri birer fütuhat oku gibi çelik misali. Ya gözler?.. Dinmiş olmasına rağmen su kahredici tipinin bile örtüp kapatamadığı gözleri!.. Apaçık!.. Tabiata da, başkumandana da, karşısındaki düşmana da isyan eden ama Allah’ına teslimiyetle bakan gözler... Açık, vallahi apaçık!..
İkinci sırada öyle bir manzara ki, hiçbir heykeltraş benzerini yapmayı başaramamıştır. O ürkütücü ayaza rağmen, sağlarında fişekleri debelenerek üzerlerinden atmaya tenezzül etmemiş iki katırın yanında başları semaya dönük, altı masal güzeli Mehmed... Sandıkları bir avuçlamışlar ki, hayatı biz ancak böyle bir hırsla avuçlayıvermişizdir. Öylesine kaskatı kesilmişler.
Ve sağ başta binbaşı Mustafa Nihat. Ayakta... Yarabbi, bu bir ayakta duruştur ki, karsısında düşmanı da, kâfiri de, lanetlisi de Allah’ın huzurunda diz çöküş halinde gibi. Endamı, düşmanı dize getiren bir tekbir velvelesi gibi. Belinde, fişeklerinin yuvalarını tipi ile kapatmaya bütün gece düşen kar bile razı olmamış. Sol eli boynundaki dürbünü kavramış. Havada donmuş, kale sancağı gibi... Diğer eli belli ki, semaya uzanıp rahmet dilerken öylesine taslaşmış. Hayrettir, başı açık. Gür, erkek, kömür karası saçları beyaza bulanmış...
Allahuekber Dağları’ndaki Türk müfrezesini esir alamadım. Bizden çok evvel Allah’larına teslim olmuşlardı."
Peki, 10 Kolordu 91. Alayın Erbaalı askerleri kimlerdi: Birkaçının künyesini sıralayalım sadece:
2. Tabur 1. Bölük mensubu Salkımören köyünden Piyade Er Veli oğlu Abdullah. Ölüm sebebi: Kayıp
1. Tabur 3. Bölük mensubu Tepekışla köyü Abidinbaşoğulu ailesinden Süvari Er Abidin oğlu Ahmet. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 4. Bölük mensubu Akça köyünden Piyade Er Mehmet oğlu Ahmet. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 2. Bölük mensubu Kartosman köyünden Piyade Er Mustafa oğlu Ahmet. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 4. Bölük mensubu Yaylalı köyünden Piyade Er Ömer oğlu Ahmet. Ölüm sebebi: Kayıp
1. Tabur 4. Bölük mensubu Akgün köyünden Çobanoğlu Piyade Er Ahmet oğlu Ali. Ölüm sebebi: Şehit
1. Tabur 3. Bölük mensubu Akkoç köyünden İmamoğlu ailesinden Süvari Er Ahmet oğlu Ali. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 2. Bölük mensubu Erbaalı Zulluoğlu ailesinden Piyade Er Ahmet oğlu Ali. Ölüm yeri ve sebebi: Erzurum Hilal-i Ahmer Şehit.
2. Tabur1. Bölük mensubu Tosunlar köyünden Piyade Er Halil oğlu Ali. Ölüm sebebi: Kayıp
1. Tabur 3. Bölük mensubu Koçak köyünden Abdüsselamoğlu ailesinden Süvari Er Ahmet oğlu Bekir. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 2. Bölük mensubu Hacıpazar köyünden Piyade Er Ömer oğlu Bekir. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 4. Bölük mensubu Değirmenli köyünden Piyade Er Mahmut oğlu Davut. Ölüm sebebi: Kayıp
2. Tabur 3. Bölük mensubu Ezenüs köyünden ... Er Mehmet oğlu Kerim. Ölüm sebebi: Şehit
1. Tabur 3. Bölük mensubu Gökbel (Gökal) köyünden Süvari Onbaşı Ali oğlu Ömer. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur2. Bölük mensubu Yolaçan köyünden Piyade Er Bekir oğlu Necip. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 3. Bölük mensubu Meydandüzü köyünden İslamoğlu ailesinden 1311 doğumlu Er Ahmet oğlu Hüseyin. Ölüm sebebi: Şehit
3. Tabur 3. Bölük mensubu Yerkozlu köyünden Piyade Er İsmail oğlu Mahmut. Ölüm sebebi: Kayıp
1. Tabur 3. Bölük mensubu Erbaa Kebir mahallesinden Arslanoğlu ailesinden Süvari Er Yusuf oğlu Kasım. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur2. Bölük mensubu Dereli köyünden Piyade Er Hasan oğlu Kaya. Ölüm sebebi: Kayıp
2. Tabur3. Bölük mensubu Ahretdağ köyünden Süvari Er Ahmet oğlu Ali. Ölüm sebebi: Şehit
3. Tabur2. Bölük mensubu Yemişliköy köyünden Piyade Er Hüseyin oğlu Davud. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur2. Bölük mensubu Çatalan köyünden Piyade Er Ahmet oğlu Güler. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur2. Bölük mensubu Nohu köyünden Piyade Er Şakir oğlu Hacı Bey. Ölüm sebebi: Kayıp
93. Alay 1. Tabur7. Bölük mensubu Kaleköy köyünden Kahyaoğlu ailesinden İhtiyat Çavuş Hüseyin oğlu Halil. Ölüm yeri,tarihi ve sebebi: Erzurum Hafif Mecruhin Hastanesi 22/24/1331 Şehit
2. Tabur 3. Bölük mensubu Çalkara köyünden Piyade Er Ahmet oğlu Hasan. Ölüm sebebi: Kayıp
2. Tabur 3. Bölük mensubu Dokuzçam köyünden Piyade Er Hasan oğlu Hasgül. Ölüm sebebi: Kayıp
1. Tabur 3. Bölük mensubu Melikükü köyü Karabıyıkoğlu ailesinden Süvari Er Kadir oğlu Hüseyin. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 3. Bölük mensubu Hayati köyünden Piyade Er Mustafa oğlu İbrahim. Ölüm sebebi: Kayıp
1. Tabur 3. Bölük mensubu Alacabel köyü Tellioğlu ailesinden Süvari Er Hüseyin oğlu Kader. Ölüm sebebi: Kayıp
1. Tabur 4. Bölük mensubu Ballıbağ köyünden Piyade Er İsa oğlu Kadir. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 2. Bölük mensubu Yoldere köyünden Piyade Er Mehmet oğlu Kamil. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 4. Bölük mensubu Zuday köyünden Piyade Er Durmuş oğlu Mazhar. Ölüm sebebi: Kayıp
2. Tabur 5. Bölük mensubu Sütlüce köyü Yatıroğlu ailesinden 1331 doğumlu ..... Er Osman oğlu Mehmet. Ölüm yeri,tarihi, sebebi: Betetepesi, 29/051331, Şehit
3. Tabur 1. Bölük mensubu Akça köyü Berberoğlu ailesinden Piyade Er İbrahim oğlu Musa. Ölüm sebebi: Kayıp
93. Alay 1. Tabur ... Bölük mensubu Erbaa'dan Onbaşı Süleyman oğlu Mustafa. Ölüm yeri, tarihi ve sebebi: Meydan Harbi 00/10/1330, Şehit
3. Tabur 2. Bölük mensubu Ziydi köyünden Piyade Er Mustafa oğlu Müşkül. Ölüm sebebi: Kayıp
2. Tabur 3. Bölük mensubu Gümüşalan köyünden Piyade Er Osman oğlu Osman. Ölüm sebebi: Kayıp
1. Tabur 3. Bölük mensubu Tanoba köyü Karaçukaoğlu ailesinden Süvari Er Mehmet oğlu Ruşen. Ölüm sebebi: Kayıp
3. Tabur 2. Bölük mensubu Erbaa Kuyumcuoğlu ailesinden 1311 doğumlu ... Er İbrahim oğlu Mehmet. Ölüm yeri, tarihi ve sebebi: Meydan Harbi, 24/25/1331, Şehit
1. Tabur 3. Bölük mensubu Erbaa Becinoğlu ailesinden 1294 doğumlu ... Er Osman oğlu Ali. Ölüm yeri, tarihi ve sebebi: 2 No'lu Hafif Mecruhin Hastanesi, 22/06/1331, Şehit
